Différences entre les versions de « Krediñ »
m (Remplacement de texte — « |- |||||colspan="10" |'' » par « |- |||||colspan="10" | '' ») |
|||
(32 versions intermédiaires par le même utilisateur non affichées) | |||
Ligne 5 : | Ligne 5 : | ||
|(1)|| An avel || nord || oa || ar gwellan || tout, || e || c'hellez || da || '''grediñ'''... | |(1)|| An avel || nord || oa || ar gwellan || tout, || e || c'hellez || da || '''grediñ'''... | ||
|- | |- | ||
||| [[ | ||| [[an, al, ar|le]] [[avel|vent]] || [[Nord|Nord]] || [[COP|était]] || [[an, al, ar|le]] [[gwellañ|mieux]] || [[tout|tout]] || [[R]]<sup>[[4]]</sup> || [[gallout|peux]] || [[da|à]]<sup>[[1]]</sup> || croire | ||
|- | |- | ||
|||colspan=" | ||| colspan="15" | 'Le vent du Nord était le mieux, tu peux me croire … ' | ||
|- | |- | ||
|||||||||colspan=" | ||||||||| colspan="15" | ''Léonard (Plougerneau)'', [[Elégoët (1982)|Elégoët (1982]]:36) | ||
|} | |} | ||
Ligne 21 : | Ligne 21 : | ||
|(2)|| Hañ || || '''greit''' || ke || vôl || pe || ma || hañ || || uel || zo || dehéoñ. | |(2)|| Hañ || || '''greit''' || ke || vôl || pe || ma || hañ || || uel || zo || dehéoñ. | ||
|- | |- | ||
||| Eñ || a || gred || || holl (ar)|| pezh || emañ || eñ || o || welout || zo || dezhañ. |||| ''Équivalent | ||| Eñ || a || gred || || holl (ar)|| pezh || emañ || eñ || o || welout || zo || dezhañ. |||| ''Équivalent standardisé'' | ||
|- | |- | ||
||| [[pfi|lui]] || [[R]] | ||| [[pfi|lui]] || [[R]]<sup>[[1]]</sup> || croit || [[ke|que]] || [[holl|tout]] || [[ar pezh|ce que]] || [[emañ|est]] || [[pfi|lui]] || [[particule o|à]]<sup>[[4]]</sup> || [[gwelout|voir]] || [[zo|est]] || [[da|à]].[[pronom incorporé|lui]] | ||
|- | |- | ||
|||colspan=" | ||| colspan="15" | 'Il croit que tout ce qu'il voit est à lui.' | ||
|- | |- | ||
|||||||||colspan=" | ||||||||| colspan="15" | ''Guérandais fin XIXe'', [[Mathelier (2017)|Mathelier (2017]]:28) | ||
|} | |} | ||
=== dérivation === | |||
La nominalisation est en ''[[-enn]]'' ''[[kredenn]]'' 'croyance, conviction (peu fondée)'. | |||
Ligne 43 : | Ligne 48 : | ||
{| class="prettytable" | {| class="prettytable" | ||
|(3)|| Ar vugale || o deus || '''kredet''' || gwelet || ar vaouez. | |(3)|| Ar || vugale || o deus || '''kredet''' || gwelet || ar || vaouez. | ||
|- | |- | ||
||| [[ | ||| [[an, al, ar|le]] || <sup>[[1]]</sup>[[bugel|enfant]].[[pluriel interne|s]] || [[R]].3PL [[kaout|a]] || cr.[[-et (Adj.)|u]] || [[gwelout|v]].[[-et (Inf.)|oir]] || [[an, al, ar|le]] || <sup>[[1]]</sup>[[maouez|femme]] | ||
|- | |- | ||
||| colspan=" | ||| colspan="15" | 'Les enfants ont cru voir la femme.' | ||
|- | |- | ||
||||||||||| colspan=" | ||||||||||||||| colspan="15" | ''Léonard (Plougerneau)'', [[M-L.B (10/2018)]] | ||
|} | |} | ||
Ligne 59 : | Ligne 64 : | ||
* Me gred '''lar''' e talv ar boan. | * Me gred '''lar''' e talv ar boan. | ||
: 'Je pense que ça vaut la peine.' | : 'Je pense que ça vaut la peine.' | ||
::: ''Uhelgoat'', [[Skragn (2002)|Skragn (2002]]:100) | ::: ''Cornouaillais (Uhelgoat)'', [[Skragn (2002)|Skragn (2002]]:100) | ||
=== expérienceur === | |||
En (4), l'[[expérienceur]] de la croyance n'est pas le sujet. Soit le sujet est un [[explétif vide]], soit il n'y en a pas du tout (car le verbe porte les traits d'accord 3SG, cf. [[*]] ''Ne greden ket din''). | |||
{| class="prettytable" | |||
|(4)|| Ne || gred'''e''' || ket || d'''in''', || e || soñje, || edo || hi || ken || fall. | |||
|- | |||
||| [[ne|ne]]<sup>[[1]]</sup> || croyais || [[ket|pas]] || [[da|à]].[[pronom incorporé|moi]] || [[R]]<sup>[[4]]</sup> || [[soñjal|pensait]] || [[edo|était]] || [[pdg|elle]] || [[ken, ker, kel|tant]] || [[fall|mauvais]] | |||
|- | |||
||| colspan="15" | 'Je ne la croyais pas si mal en point, pensait-il.' | |||
|- | |||
||||||||||||||| colspan="15" | ''Standard'', [[Riou (1957)|Riou (1957]]:15) | |||
|} | |||
{| class="prettytable" | {| class="prettytable" | ||
|( | |(5) … || kredet || '''en doa''' || d'ez'''añ''' || klevout || un || trouz || bennak. | ||
|- | |- | ||
||| | ||| cr.[[-et (Adj.)|u]] || [[kaout|avait]] || [[da|à]].[[pronom incorporé|lui]] || [[klevout|entendre]] || [[un, ul, ur|un]] || [[trouz|bruit]] || [[bennak|quelconque]] | ||
|- | |- | ||
||| colspan=" | ||| colspan="15" | '… il lui avait cru entendre quelque bruit.' | ||
|- | |- | ||
|||||||||colspan=" | ||||||||| colspan="15" | ''Standard'', [[Riou (1941)|Riou (1941]]:7) | ||
|} | |} | ||
== Sémantique == | == Sémantique == | ||
Ligne 86 : | Ligne 100 : | ||
|(5)|| Ne || '''greda''' || ket || kemer || e || lod. | |(5)|| Ne || '''greda''' || ket || kemer || e || lod. | ||
|- | |- | ||
||| [[ne]]<sup>[[1]]</sup> || ose || [[ket|pas]] || [[kemer|prendre]] || [[POSS|son]]<sup>[[1]]</sup> || [[lod|part]] | ||| [[ne|ne]]<sup>[[1]]</sup> || ose || [[ket|pas]] || [[kemer|prendre]] || [[POSS|son]]<sup>[[1]]</sup> || [[lod|part]] | ||
|- | |- | ||
|||colspan=" | ||| colspan="15" | 'Il n'ose pas prendre sa part.' | ||
|- | |- | ||
|||||colspan=" | ||||||||||||| colspan="15" | ''Vannetais (Le Scorff)'', [[Ar Borgn (2011)|Ar Borgn (2011]]:110) | ||
|} | |} | ||
{| class="prettytable" | {| class="prettytable" | ||
|(6) | |(6) … || nikun || diyomp || || '''grédè''' || pigno || ken || pèl… | ||
|- | |- | ||
||| nikun || ac'hanomp ne || '''grede''' pignat || ken pell |||||| ''Équivalent standardisé'' | ||| nikun || ac'hanomp || ne || '''grede''' || pignat || ken || pell |||||| ''Équivalent standardisé'' | ||
|- | |- | ||
||| [[nikun|personne]] || [[diouzh|de]].[[pronom incorporé|nous]] [[ne]]<sup>[[1]]</sup> || croyait grimper || [[ken, ker, kel|tant]] [[pell|loin]] | ||| [[nikun|personne]] || [[diouzh|de]].[[pronom incorporé|nous]] || [[ne|ne]]<sup>[[1]]</sup> || croyait || [[pignat|grimper]] || [[ken, ker, kel|tant]] || [[pell|loin]] | ||
|- | |- | ||
|||colspan=" | ||| colspan="15" | '… aucun d'entre nous n'osait grimper si loin … ' | ||
|- | |- | ||
|||||||||colspan=" | ||||||||||| colspan="15" | ''Cornouaillais (Bannalec, Riec)'', [[Bouzec & al. (2017)|Bouzec & al. (2017]]:71) | ||
|} | |} | ||
== Expression == | == Expression == | ||
Ligne 119 : | Ligne 132 : | ||
{| class="prettytable" | {| class="prettytable" <take not> | ||
|( | |(1)|| my || a || grys || '''bos''' || Tom || ow || palas || y'n || lowarth. || ''Cornique'' | ||
|- | |- | ||
||| Me a gred || '''bout''' Tom || o palad || el luorz. || ''Moyen breton'' | ||| Me || a || gred || '''bout''' || Tom || o || palad || el || luorz. || ''Moyen breton'' | ||
|- | |- | ||
||| Me a gred || '''ema''' Tom || o palad || el liorz. || ''Breton'' | ||| Me || a || gred || '''ema''' || Tom || o || palad || el || liorz. || ''Breton'' | ||
|- | |- | ||
||| [[pfi|moi]] [[R]]<sup>[[1]]</sup> crois || [[COP|est/être]] [[nom propre|Tom]] || [[particule o|à]]<sup>[[4]]</sup>[[pal|bêch]].[[-at ( | ||| [[pfi|moi]] || [[R]]<sup>[[1]]</sup> || crois || [[COP|est/être]] || [[nom propre|Tom]] || [[particule o|à]]<sup>[[4]]</sup> || [[pal|bêch]].[[-at (Inf.)|er]] || [[P.e|en]].[[an, al, ar|le]] || [[liorzh|jardin]] | ||
|- | |- | ||
|||colspan=" | ||| colspan="15" | 'Je crois que Tom est en train de bêcher dans le courtil.' | ||
|- | |- | ||
|||||||||colspan=" | ||||||||| colspan="15" | cité dans [[Trépos (2001)|Trépos (2001]]:§363) | ||
|} | |} | ||
Version actuelle datée du 17 décembre 2023 à 14:41
Le verbe krediñ 'croire' est un verbe déclaratif.
(1) | An avel | nord | oa | ar gwellan | tout, | e | c'hellez | da | grediñ... | |||||||||
le vent | Nord | était | le mieux | tout | R4 | peux | à1 | croire | ||||||||||
'Le vent du Nord était le mieux, tu peux me croire … ' | ||||||||||||||||||
Léonard (Plougerneau), Elégoët (1982:36) |
Morphologie
variation dialectale
(2) | Hañ | greit | ke | vôl | pe | ma | hañ | uel | zo | dehéoñ. | ||||||||
Eñ | a | gred | holl (ar) | pezh | emañ | eñ | o | welout | zo | dezhañ. | Équivalent standardisé | |||||||
lui | R1 | croit | que | tout | ce que | est | lui | à4 | voir | est | à.lui | |||||||
'Il croit que tout ce qu'il voit est à lui.' | ||||||||||||||||||
Guérandais fin XIXe, Mathelier (2017:28) |
dérivation
La nominalisation est en -enn kredenn 'croyance, conviction (peu fondée)'.
Syntaxe
structure argumentale
Il s'agit d'un verbe transitif, avec un sujet agent ou expérienceur et un objet. L'argument interne de krediñ doit être un animé.
objet
L'objet peut être syntaxiquement un nom, une proposition infinitive ou une complétive.
(3) | Ar | vugale | o deus | kredet | gwelet | ar | vaouez. | ||||||||||||||
le | 1enfant.s | R.3PL a | cr.u | v.oir | le | 1femme | |||||||||||||||
'Les enfants ont cru voir la femme.' | |||||||||||||||||||||
Léonard (Plougerneau), M-L.B (10/2018) |
Le verbe krediñ, comme les verbes déclaratifs prototypiques, peut aussi sélectionner une complétive comme argument interne (Me 'gred e talv ar boan 'Je pense que ça vaut la peine').
Cette complétive peut débuter par un complémenteur vide, ou, selon les dialectes, les complémenteurs déclaratifs la(r) ou penaos.
- Me gred lar e talv ar boan.
- 'Je pense que ça vaut la peine.'
- Cornouaillais (Uhelgoat), Skragn (2002:100)
expérienceur
En (4), l'expérienceur de la croyance n'est pas le sujet. Soit le sujet est un explétif vide, soit il n'y en a pas du tout (car le verbe porte les traits d'accord 3SG, cf. * Ne greden ket din).
(4) | Ne | grede | ket | din, | e | soñje, | edo | hi | ken | fall. | |||||||||||
ne1 | croyais | pas | à.moi | R4 | pensait | était | elle | tant | mauvais | ||||||||||||
'Je ne la croyais pas si mal en point, pensait-il.' | |||||||||||||||||||||
Standard, Riou (1957:15) |
(5) … | kredet | en doa | d'ezañ | klevout | un | trouz | bennak. | |||||||||||
cr.u | avait | à.lui | entendre | un | bruit | quelconque | ||||||||||||
'… il lui avait cru entendre quelque bruit.' | ||||||||||||||||||
Standard, Riou (1941:7) |
Sémantique
krediñ ober, 'oser faire'
(5) | Ne | greda | ket | kemer | e | lod. | ||||||||||||||
ne1 | ose | pas | prendre | son1 | part | |||||||||||||||
'Il n'ose pas prendre sa part.' | ||||||||||||||||||||
Vannetais (Le Scorff), Ar Borgn (2011:110) |
(6) … | nikun | diyomp | grédè | pigno | ken | pèl… | |||||||||||||
nikun | ac'hanomp | ne | grede | pignat | ken | pell | Équivalent standardisé | ||||||||||||
personne | de.nous | ne1 | croyait | grimper | tant | loin | |||||||||||||
'… aucun d'entre nous n'osait grimper si loin … ' | |||||||||||||||||||
Cornouaillais (Bannalec, Riec), Bouzec & al. (2017:71) |
Expression
'Incroyable !'
Gerven (2011) pointe qu'il n'est pas grammatical de traduire l'interjection française Incroyable ! par l'adjectif breton digredus. L'interjection bretonne d'incrédulité est formée sur l'adverbe biskoazh 'jamais' (Biskoazh ! Biskoazh c'hoazh ! Biskoazh em buhez ! Biskoazh kement all !).
Diachronie
En moyen breton comme en cornique, l'argument interne peut être une proposition infinitive. Ce n'est plus le cas en breton moderne.
(1) | my | a | grys | bos | Tom | ow | palas | y'n | lowarth. | Cornique | ||||||||
Me | a | gred | bout | Tom | o | palad | el | luorz. | Moyen breton | |||||||||
Me | a | gred | ema | Tom | o | palad | el | liorz. | Breton | |||||||||
moi | R1 | crois | est/être | Tom | à4 | bêch.er | en.le | jardin | ||||||||||
'Je crois que Tom est en train de bêcher dans le courtil.' | ||||||||||||||||||
cité dans Trépos (2001:§363) |
Horizons comparatifs
Le vannetais Buleon (1927:318) relève en français du pays vannetais un bretonnisme qui vient du double sens en breton de kredein, "à la fois oser et croire": Je ne croyais pas répondre, 'Je n'osais pas répondre' (Ne greden ket reskond).