Abardaez, enderv
Abardaez, abardeas, ou anderuiac'h, enderv, endervezh sont les noms qui dénotent l'après-midi ou la soirée.
(1) | ur zulvez | d'abardaez, | d'ar yaou vintin | ||||
un dimanch.ée | de'soir | à'le jeudi 1matin | |||||
'un dimanche soir, le jeudi matin.' | Falc'hun & Fleuriot (1978-79:9A) |
Sommaire
Morphologie
répartititon dialectale
La carte 09 de l'ALBB documente la variation dialectale de la traduction de 'la soirée'. On y voit les différentes variantes de abardaez, et sur le vannetais en remontant un peu à l'Est, celles de endervezh.
Kervella en 1954 dans Al Liamm 43, p. 43, distingue trois zones dans cette carte:
- 1° pardaez prononcé /par'daës/ dans la plus grande partie du léon
- 2° abardaez, prononcé /abar'dë/ en Cornouaille et dans une partie du Léon et Trégor, /abar'dé/ dans la plupart du Trégor
- 3° anderv en vannetais et sur une bande Est de la Cornouaille et du Goelo, allomorphe de inderv, enderv.
Martin (1929:175) donne correspondante à la forme léonarde abardaez la forme vannetaise anderuiac'h, qu'on trouve aussi sous la forme enderv, endervezh.
(2) | An anderù | e avansé. | Hei e huilas | un din i tunet. | ||
le après.midi | R avançait | elle R vit | un homme à4 venir | |||
'L'après-midi avançait. Elle vit un homme venir.' | Vannetais, An Diberder (2000:104) |
alternatives
A travers les dialectes, on trouve de multiples alternatives, dont des composés plus près du français 'après-midi'.
(3) | Da c'houde mer'nn | e vehe c'hoariet foutball | met va mamm | ne leske ket ac'hanon da vont/c'hoari. | |||
à1 après midi | R était joué football | mais mon2 mère | ne1 laissait pas P.moi de1 aller/jouer | ||||
'On y jouait au football les après-midis, mais ma mère ne me laissait pas jouer.' | |||||||
Plougerneau, M-L. B. (04/2016) |
(4) | E-barzh ar park | e-kichen, | e vez c'hoariet | foot goude lein. | ||
dans le parc | à-côté | R est joué | foot après midi | |||
'Dans le parc à côté, ils jouent au foot l’après-midi.' | Lesneven/Kerlouan, Y. M. (04/2016) |
(5) | Me | am-eus bet | kalondev | goude kreisteiz | aze pa | oan er park. | ||
moi | R.1SG a eu | coeur.brûle | après mi.jour | là quand | étais dans.le champ | |||
'J'ai eu des brûlures d'estomac cet après-midi quand j'étais au champ.' | Trégorrois, Gros (1989:'dèvi') |
variation dialectale
Kervella (Al Liamm 1954, n°43, p.43) ajoute qu'autour de Daoulas, entre les points 30 et 31 de l'ALBB, et de manière plus large dans le pays entre Le Faou et Landerneau, le Z final étymologique est prononcé. Il s'oppose donc à l'hypothèse de Trépos (1953) que la forme avec un Z final serait une création littéraire ("Du-hont, ha pa ne ve ken, ez eo abardaez, gant ar z distaget mat, ur ger eus ar yezh vev ha ne deo ket un adsavadenn lennegel, rak n' eo ket abardaevezh ez eo, peogwir ez eo anavezet-mat hemañ ivez").
Martin (1929:175) donne correspondante à la forme léonarde abardaez la forme cornouaillaise (Scaër, Guiscriff, Gourin) abardeas. Cependant, à Scaër/Bannalec, H. Gaudart (04/2016) donne abdaez.
(6) | C'hoariet | vehe fooball | en abdaez, | met ma mamm | ne leze ket 'hanon | da c'hoari. | |
joué | était football | dans.le après-midi | mais ma2 mère | ne laissait pas 'P.moi | à1 jouer | ||
'On y jouait au football les après-midi, mais ma mère ne me laissait pas jouer.' | |||||||
Scaër/Bannalec, H. Gaudart (04/2016) |
Diachronie
En moyen breton du XV°, le Catholicon donne abretdahez, traduit par le français soir et le latin sero.
Kervella (Al Liamm 1954, n°43, p.43): Ar ger anderv [...] ne gredan ket e vije anavezet er vro-se [etre ar Faou ha Landerne]. Poan bras am eus o krediñ e klotje ar ger-se gant ar c'hembraeg anterth. Rak ne welan tamm ebet penaos e vije troet z e v (ouzh « anterth », keñveriañ avat ar brezhoneg « terzhienn »), rak ar v a zo testeniekaet ivez gant andro Plozeved."
Bibliographie
- Trepos, Pierre. 1953. 'A propos de AE, KENDAE, ABARDAE', Annales de Bretagne LX, 1, 92-99.